Hollands Licht

Voor Cathelijne

De laatste tijd ben ik erg bezig met alles wat met licht te maken heeft. Bij fotograferen, tekenen, schilderen, de basis is het licht. Soms is het of ineens een besef komt, een inzicht, en openbaart zich een wondere wereld van helderheid die je eerder niet opgemerkt had.

Een paar dagen geleden mocht ik van een vriendelijke collega een documentaire lenen over "Hollands Licht". In 2003 heeft bij het Filmfestival een prijs gekregen voor de beste documentaire. Ik had er wel eerder van gehoord, maar had geen idee van wat ik er van kon verwachten. Het blijkt de moeite waard te zijn. Indrukwekkende beelden: de Nederlandse hemel, één plaats en afwisselende beelden, opgenomen in verschillende seizoenen en tijden.

Wolken, veranderingen in de lucht, grote contrasten, het licht. Alle stukjes van de puzzel passen perfect in elkaar.

Niet de verf, maar het licht is het belangrijkste ingrediënt van de schilder. Het bijzondere licht in Nederland heeft veel oude schilders geïnspireerd. Het licht in Nederland zou halvewegen de vorige eeuw zijn speciefike helderheid hebben verloren, wegens het inpoldering van de IJsselmeer, werd gezegd. In Nederland is alles verbleekter en daardoor springen de kleuren naar voren. In de landen uit de Middellandse Zee is het licht compleet anders. De zon overheerst en alles verbleekt. Het belangrijkste verschil is het water, het water in de atmosfeer. Het IJsselmeer werkt als een groot lichtreflecterende spiegel, die alles weerkaats. Hoe minder water, hoe minder reflectie en een heel ander licht. In Nederland zie je de zachtheid en de intimiteit van de atmosfeer in de lucht.

Een kenmerk van het Hollands licht is dat de lucht steeds verandert. Ook de grote aanwezigheid van het water die het licht difusser maakt en reflecteert. Erg belangrijk zijn de verschillen, want het verschil vergroot het bewustzijn. Het bijzondere aan de lucht is niet de helderheid, maar de voortdurende verandering, dankzij de wind, de wolken en het water, die constant in beweging zijn. De vochtige atmosfeer verzacht de contouren.

Het licht zelf kun je niet zien. Je ziet alleen wat het licht aanraakt, dat kan je schilderen. De Nederlandse oude schilders hadden met elkaar iets gemeen: helderheid. Eén van de belangrijkste is Philips Könink. Geboren in Amsterdam en een goede vriend van Rembrandt. Het kenmerk van zijn landschappen is voornamelijk een hoge oogpunt en dat de hemel minstens de helft van het beeld in beslag neemt. Hij ontwikkelde een eigen techniek, zette donker voor licht en licht voor donker, bijvoorbeeld een licht gebouw tegen een donkere achtergrond en andersom.

De natuur is zo'n volstrekte chaos, de schilders proberen daarin orde in te brengen. De mythe van het Hollands licht heeft zijn oorsprong in de negentiende eeuw. Toen werd voor het eerst daarover geschreven. In die tijd, werd de kleur onderdrukt ten gunste van het licht.

Rembrandt, Cuijp, Vermer en veel andere schilders kenden al de effecten van het licht in de schilderkunst. Dankzij Albert Cuijp, het mythe van het licht bracht veel schilders, Monet onder andere, naar Dordrecht, een culturele bedevaartplaats voor schilders. Lucht en licht zijn de tovenaars van toen. De schilders van de Haagse School werden daardoor "Schilders van het licht" genoemd.

Zien is kijken naar nuances. We worden verrast door de verschillen in helderheid en de nuances in kleur. Het landschap is vaak eentonig en daarom kijk je vaak naar boven, naar de horizon. Het bijzondere in Nederland is juist dat je de horizon zit. In Spanje, bijvoorbeeld, kan je niet zien waar de lucht ophoudt en waar de aarde begint.

Nederland is een land van water en lucht. Aan de hemel zie je altijd die witte en grijze wolken. Ook de horizon is van belang, de vrije horizon. Hoe meer bebouwing, hoe minder je aan het Hollands licht zult denken. In de polders zie je de horizon, maar niet als je, bijvoorbeeld, in Amsterdam bent. De gebouwen zijn te hoog en ontnemen het zicht. Het beste kan je in de binnenlanden het Hollands licht ervaren, plaatsten met een oneindige horizon en een brede hemel.

"Licht is leven. Het brengt alles tot leven"

Tekst: Rosa, Bron: "Hollands Licht", documentaire 2003.

De Kroon, Wissenraet & Associés, director: Pieter de Kroon

Foto: http://www.flickr.com/photos/d_vdm/